Tổng quan về bệnh đái tháo đường

Định nghĩa

Triệu chứng

• Đây là triệu chứng thường gặp ở bệnh nhân đái tháo đường type 1. Do tụy không thể sản xuất insulin nên glucose không được vận chuyển vào bên trong tế bào, dẫn tới tình trạng thiếu năng lượng. Vì vậy, cơ thể tăng dị hóa protid, lipid để đảm bảo cung cấp đủ năng lượng cho hoạt động của các tế bào, dẫn tới giảm khối cơ và tổ chức mỡ dưới da. Ngoài ra người bệnh còn gầy do mất nước. Người bệnh có thể sút 5 – 10kg trong vòng vài tháng.
• Đối với các trường hợp đái tháo đường typ 2: Do tụy vẫn sản xuất insulin nhưng không đáp ứng đủ cho việc vận chuyển glucose trong cơ thể nên việc giảm cân diễn ra từ từ, không dễ nhận thấy.

Biến chứng

Hạ glucose máu

• Lời nói, cử chỉ chậm chạp.
• Cảm giác mệt mỏi, buồn ngủ.
• Ngoài ra có thể đói bụng, run, yếu cơ, cồn cào và vật vã mồ hôi.
• Khi lượng glucose trong máu hạ đến một mức độ nào đó có thể gây hôn mê.

Nhiễm toan ceton

• Chán ăn.
• Khát và uống nước nhiều hơn.
• Lượng nước tiểu nhiều hơn ngày thường.
• Rát họng.
• Đau đầu, đau bụng.
• Đỏ da.
• Đại tiện phân nát hoặc lỏng, nhiều lần trong ngày.
• Hơi thở có mùi ceton.

Tăng glucose máu

Biến chứng về chuyển hóa

Tổn thương mạch máu nhỏ

• Nguyên nhân: Tổn thương các mạch máu nhỏ tại cầu thận do đái tháo đường. 
• Triệu chứng: Đái protein vi thể. Nếu không được điều trị có thể xuất hiện protein niệu. Bệnh cầu thận kéo dài sẽ gây tăng huyết áp, suy thận, thiếu máu... 

• Đường huyết cao làm huỷ hoại bộ phận tiếp nhận cảm giác của các dây thần kinh ngoại vi, gây rối loạn cảm giác chi dưới, người bệnh bị mất các cảm giác bảo vệ, không có cảm nhận về những tác động nguy hiểm đối với bàn chân như: cảm giác đau, nóng, lạnh... Do đó, người bệnh không biết mình bị thương. Một vết thương dù nhỏ cũng có thể bị loét rộng và trở thành trầm trọng. Triệu chứng thường gặp: Rối loạn cảm giác (nóng ran hoặc lạnh) ở hai chân, ngứa hoặc tê bì, cảm giác bứt rứt, khó chịu.
• Do đái tháo đường làm tổn thương các mạch máu nhỏ, làm giảm dòng máu tới bàn chân. Da bàn chân trở nên khô, nứt nẻ, dễ bị loét và nhiễm trùng. Biểu hiện thường gặp: thay đổi màu sắc da, cảm giác lạnh hoặc tê bì hai chân, đau chân lúc nghỉ ngơi…
• Nếu tổn thương mạch máu ngoại vi kết hợp với bệnh thần kinh ngoại vi sẽ làm vết thương lâu lành. Đồng thời, lượng glucose trong máu tăng cao là mỗi trường thuận lợi cho vi khuẩn phát triển và làm giảm sức đề kháng của cơ thể. Vì vậy, vết thương dễ bị loét, nhiễm khuẩn, có thể hoại tử, dẫn tới nguy cơ cắt cụt chi nếu không được điều trị đúng và kịp thời.

Tổn thương mạch máu lớn

• Có khoảng 75% người mắc đái tháo đường bị bệnh mạch vành. Biểu hiện biến chứng nhồi máu cơ tim ở người đái tháo đường không điển hình như người bình thường, người bệnh thường không có cơn đau thắt ngực mà chỉ có cảm giác mệt mỏi, tụt huyết áp...
• Biến chứng bệnh mạch vành gây tử vong ở người đái tháo đường cao gấp 4 lần so với người mắc bệnh mạch vành không kèm theo đái tháo đường.

Nguyên nhân của tình trạng tổn thương mạch máu trong đái tháo đường là do tăng nồng độ triglyceride, giảm nồng độ HDL (High density lipoprotein) trong máu. 

Ngoài da

• Ngứa ngoài da, trên da thường hay bị mụn nhọt;
• Da lòng bàn tay, lòng bàn chân có màu ánh vàng (do rối loạn chuyển hóa vitamin A);
• Hoại tử mỡ da;
• Nhiễm khuẩn thứ phát: Viêm mủ da, nhọt, nấm da.

Chế độ ăn và luyện tập

Chế độ ăn uống

• Đủ năng lượng cho hoạt động sống bình thường.
• Thức ăn đa dạng, nhiều thành phần. Có sự cân đối về tỷ lệ thành phần các chất lipid, protid, glucid.
• Đủ các yếu tố vi lượng.
• Thực hiện thời điểm ăn, số lượng bữa ăn trong ngày phù hợp với sự thay đổi sinh lý của từng lứa tuổi.
• Nếu người bệnh đái tháo đường kèm theo thừa cân hoặc béo phì, tỷ lệ các chất được đưa vào cơ thể cần giảm 10 – 20%.
• Kết hợp điều chỉnh chế độ ăn với dùng thuốc điều trị (nếu có).
• Sau đây là các nhóm chất chính có trong thức ăn cần được điều chỉnh:
• Carbohydrate: là nguồn cung cấp năng lượng chính cho cơ thể. Lượng carbohydrate cần chiếm 60 – 65% tổng số năng lượng cung cấp trong ngày. Có hai loại carbohydrate:
• Các đường hỗn hợp: Có trong các thực phẩm như khoai tây, ngũ cốc, bột mỳ, gạo, sữa và các loại rau quả khác.
• Đường đơn: Có trong đường trắng, mật ong, nước trái cây, bánh ngọt... Các đường đơn thường hấp thụ nhanh vào máu, trong thực tế chỉ dùng để dự phòng hoặc cấp cứu trường hợp hạ đường huyết. Người mắc bệnh đái tháo đường nên tránh ăn loại đường này.
• Lipid: Có trong mỡ động vật, dầu ăn, bơ động vật hoặc thực vật, kem... Đây là nhóm chất cần hạn chế, chỉ nên sử dụng 20% lipid trong tổng số năng lượng cung cấp trong ngày. Nếu sử dụng các loại thức ăn chứa acid béo no như mỡ động vật, phomat..., nên hạn chế ở mức dưới 10% tổng số năng lượng cung cấp trong ngày.
• Protein: Là yếu tố cần thiết cho cơ thể tạo ra các tế bào mới. Protein có trong thịt, cá, trứng, phomat, các loại nấm, các loại đậu... Nên sử dụng 10% protein (khoảng 8g/kg cân nặng/ngày) trong tổng số năng lượng cung cấp trong ngày.
• Chất xơ: Có thể làm chậm hấp thu glucid, lipid và giảm tình trạng tăng đường máu sau khi ăn. Thức ăn có chất xơ gồm: Đậu, rau tươi, cám gạo, hoa quả... có thể làm giảm đường, đồng thời hạ cholesterol toàn phần và lipoprotein tỷ trọng thấp (LDL). l – Vitamin và các chất khoáng: Đây là những vi chất có lợi cho cơ thể. Vitamin và các chất khoáng có nhiều trong các loại hoa quả, sữa, thịt, trứng..
• Rượu, bia: Bệnh nhân bị bệnh đái tháo đường cần hạn chế bia, rượu. Rượu ức chế hình thành glycogen ở gan và có thể làm hạ đường huyết ở bệnh nhân đang dùng insulin hoặc thuốc hạ đường huyết. Loại rượu có đường có thể làm tăng đường huyết. Rượu cũng làm tăng triglycerid cấp và mạn tính, làm rối loạn chuyển hoá sulfamid. Những bệnh nhân có biến chứng thần kinh càng không được uống rượu để tránh biến chứng này nặng hơn.

Luyện tập

• Đi bộ;
• Tập dưỡng sinh, yoga;
• Bơi lội, đạp xe tại chỗ,…