Cơ chế gây buồn nôn trong kỳ kinh nguyệt ở phụ nữ

Trong những ngày hành kinh, cơ thể người phụ nữ sẽ trải qua nhiều biến đổi cả về thể chất lẫn tâm lý. Đây là thời điểm mà nhiều chị em phụ nữ sẽ cảm thấy cơ thể mệt mỏi, uể oải, khó chịu, tính tình hay cáu gắt, đồng thời chị em phụ nữ cũng phải chịu đựng những cơn đau bụng âm ỉ hoặc dữ dội kèm theo. Một trong những triệu chứng khiến không ít chị em phụ nữ cảm thấy phiền toái và lo lắng trong kỳ kinh là cảm giác buồn nôn, thậm chí nghiêm trọng hơn có thể dẫn đến nôn mửa. Mặc dù không phải người phụ nữ nào cũng gặp phải tình trạng này, nhưng đây lại là hiện tượng khá phổ biến và hoàn toàn có thể lý giải được bằng cơ chế sinh lý học trong cơ thể. Nguyên nhân chính khiến phụ nữ bị buồn nôn trong chu kỳ kinh nguyệt thường liên quan chặt chẽ đến sự thay đổi nội tiết tố nữ. Trong suốt chu kỳ kinh nguyệt, đặc biệt là những ngày hành kinh, nồng độ hormone trong cơ thể phụ nữ, bao gồm hormone progesterone và hormone estrogen cho thấy có sự dao động rõ rệt. Đặc biệt, khi đến kỳ kinh, lượng hormone progesterone có xu hướng giảm mạnh. Sự sụt giảm này tác động đến trung tâm điều khiển cảm giác buồn nôn nằm trong não bộ, khiến phụ nữ trở nên nhạy cảm hơn với những thay đổi của cơ thể. Hệ thần kinh trung ương phản ứng với những tín hiệu nội tiết bất thường và tạo ra cảm giác buồn nôn như một cơ chế phản xạ. Không chỉ dừng lại ở tác động của hormone, cơ thể trong những ngày hành kinh còn sản sinh ra một loại chất gọi là hormone prostaglandin. Đây là chất có vai trò kích thích tử cung co bóp nhằm mục đích đẩy lớp niêm mạc tử cung bong tróc cùng với máu kinh ra ngoài. Tuy nhiên, khi lượng hormone prostaglandin được sản xuất quá nhiều, tử cung không chỉ co bóp mạnh gây ra cảm giác đau bụng dữ dội mà còn có thể ảnh hưởng tiêu cực đến hệ tiêu hóa. Cụ thể, hormone prostaglandin làm tăng hoạt động của cơ trơn ở thành ruột, dẫn đến những biểu hiện như đầy bụng, tiêu chảy, rối loạn tiêu hóa và buồn nôn. Trong một số trường hợp, cảm giác buồn nôn còn trở nên nghiêm trọng đến mức dẫn đến nôn mửa liên tục. Ngoài ra, khi tử cung co thắt quá mạnh, lượng máu và oxy cung cấp cho khu vực này sẽ giảm đáng kể, từ đó làm tăng mức độ đau bụng kinh. Chính những cơn đau này có thể kích thích đến hệ thần kinh phó giao cảm, là một phần của hệ thần kinh tự động có liên quan đến điều hòa cảm giác buồn nôn.

Khi hệ thần kinh phó giao cảm bị kích hoạt mạnh mẽ trong thời gian hành kinh, cảm giác buồn nôn có thể xuất hiện như một biểu hiện phản xạ sinh lý. Bên cạnh các yếu tố nội tiết và sinh lý bình thường, tình trạng buồn nôn trong kỳ kinh nguyệt còn có thể liên quan đến một số bệnh lý phụ khoa tiềm ẩn. Trong đó, lạc nội mạc tử cung là một bệnh lý điển hình. Đây là tình trạng khi các mô tương tự như lớp niêm mạc trong tử cung phát triển ở ngoài tử cung, chẳng hạn như ở buồng trứng, ống dẫn trứng hoặc các cơ quan khác trong ổ bụng. Những mô này cũng chịu ảnh hưởng của chu kỳ kinh nguyệt, dẫn đến hiện tượng chảy máu nội, viêm nhiễm và đau đớn nghiêm trọng trong kỳ kinh. Những cơn đau dữ dội này không chỉ gây mệt mỏi, kiệt sức mà còn dễ kích thích cảm giác buồn nôn và nôn mửa. Một bệnh lý khác cũng có thể dẫn đến triệu chứng tương tự là u xơ tử cung. U xơ tử cung là sự xuất hiện của các khối u lành tính trong tử cung, làm thay đổi cấu trúc và chức năng bình thường của cơ quan này. Khi có u xơ, tử cung có xu hướng co bóp bất thường và mạnh hơn trong kỳ kinh, dẫn đến đau bụng kinh nghiêm trọng và dễ gây ra cảm giác buồn nôn, thậm chí nôn mửa. Ngoài ra, tình trạng viêm vùng chậu – một tình trạng nhiễm trùng các cơ quan sinh sản như tử cung, ống dẫn trứng và buồng trứng – cũng có thể khiến kỳ kinh trở nên khó chịu hơn, kèm theo các triệu chứng như đau bụng dữ dội, buồn nôn, nôn mửa, sốt hoặc khí hư bất thường.

Không chỉ những người có bệnh lý nền mới gặp phải tình trạng này. Thực tế, nhiều phụ nữ hoàn toàn khỏe mạnh cũng vẫn có thể buồn nôn khi đến kỳ kinh, đặc biệt là những người trẻ tuổi, dưới 25 tuổi hoặc chưa từng sinh con. Các nghiên cứu cho thấy rằng, ở nhóm đối tượng này, mức độ co bóp của tử cung có thể mạnh hơn so với những người phụ nữ đã sinh nở, khiến cảm giác đau bụng kinh và buồn nôn trở nên rõ rệt hơn. Ngoài ra, yếu tố tâm lý cũng đóng vai trò không nhỏ trong việc gây ra cảm giác buồn nôn trong kỳ kinh. Những người thường xuyên bị căng thẳng, stress kéo dài, lo âu, trầm cảm hoặc có rối loạn lo âu mạn tính có xu hướng nhạy cảm hơn với cơn đau và các triệu chứng sinh lý khác, trong đó có buồn nôn và nôn mửa. Khi tâm lý chị em không ổn định, hệ thần kinh cũng dễ bị kích thích, khiến cho những triệu chứng trong kỳ kinh trở nên trầm trọng hơn. Thêm vào đó, thói quen sinh hoạt hàng ngày của chị em cũng có thể góp phần làm gia tăng cảm giác khó chịu trong kỳ kinh. Việc tiêu thụ nhiều chất kích thích như cà phê, rượu bia, hút thuốc lá không chỉ gây ảnh hưởng đến nội tiết tố mà còn làm tăng nguy cơ rối loạn tiêu hóa. Những chất này kích thích dạ dày tiết nhiều axit, làm cho niêm mạc dạ dày dễ bị kích ứng hơn, từ đó dễ dẫn đến buồn nôn, đầy hơi hoặc nôn mửa, đặc biệt là khi kết hợp với các yếu tố nội tiết trong kỳ kinh. Mặc dù hiện tượng buồn nôn và nôn mửa trong kỳ kinh nguyệt thường không gây nguy hiểm nghiêm trọng, nhưng trong một số trường hợp, nếu tình trạng này diễn ra quá mức, nó có thể dẫn đến mất nước, kiệt sức và khiến người bệnh không thể ăn uống bình thường. Khi đi kèm với các dấu hiệu bất thường khác như đau bụng kinh ngày càng dữ dội, ra máu kinh kéo dài hoặc chảy máu nhiều bất thường, có dấu hiệu sốt cao, chóng mặt, ngất xỉu, thì cần phải đến cơ sở y tế để được kiểm tra và chẩn đoán nguyên nhân chính xác. Đôi khi, những biểu hiện tưởng chừng như bình thường trong kỳ kinh lại có thể là dấu hiệu của các bệnh lý phụ khoa nghiêm trọng cần được điều trị kịp thời.

Để làm giảm cảm giác buồn nôn và phòng tránh nôn mửa trong những ngày này, điều quan trọng đầu tiên là các chị em cần chú ý đến chế độ ăn uống của mình. Thay vì ăn một lượng lớn thức ăn trong ba bữa chính thì chị em nên chia nhỏ các bữa ăn thành nhiều lần trong ngày với lượng thức ăn vừa phải để giảm gánh nặng cho dạ dày. Lựa chọn các món ăn nhẹ, dễ tiêu hóa như cháo, súp, bánh mì nướng, cơm mềm hoặc khoai lang hấp có thể giúp dạ dày hoạt động nhẹ nhàng hơn. Tránh xa các loại thực phẩm chứa nhiều dầu mỡ, quá cay nóng, quá ngọt hoặc những loại đồ uống có chứa nhiều caffeine vì chúng có thể gây kích ứng dạ dày và làm cho cảm giác buồn nôn, nôn mửa càng trở nên trầm trọng hơn. Việc uống đủ nước trong suốt chu kỳ kinh nguyệt cũng đóng vai trò rất quan trọng. Cơ thể mất nước có thể khiến tình trạng mệt mỏi, buồn nôn và nôn mửa có thể trở nên nặng hơn. Ngoài nước lọc thì chị em có thể sử dụng thêm các loại trà thảo mộc như trà gừng ấm hoặc trà bạc hà để làm dịu cho dạ dày. Gừng và bạc hà là những dược liệu thiên nhiên đã được chứng minh có tác dụng giảm buồn nôn, nôn mửa và cải thiện chức năng tiêu hóa. Trong một số trường hợp cần thiết, chị em có thể sử dụng các loại thuốc giảm đau không kê đơn như ibuprofen hoặc naproxen. Những loại thuốc này không chỉ có tác dụng giảm đau bụng kinh mà còn giúp làm dịu các cơn co thắt tử cung, từ đó giảm cảm giác buồn nôn. Tuy nhiên, việc dùng thuốc cần được tuân thủ đúng liều lượng, không nên tự ý lạm dụng hoặc dùng kéo dài trong mỗi kỳ kinh mà không có sự hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa. Với những người có triệu chứng buồn nôn và nôn mửa nghiêm trọng, bác sĩ có thể kê thêm thuốc chống nôn như domperidone hoặc metoclopramide để hỗ trợ cải thiện triệu chứng nhanh chóng và hiệu quả hơn.

Ngoài ra, các biện pháp tự nhiên cũng có thể mang lại hiệu quả tích cực trong việc làm dịu cảm giác khó chịu trong kỳ kinh. Chườm ấm vùng bụng dưới bằng túi chườm, khăn nóng hoặc sử dụng các miếng dán nhiệt chuyên dụng giúp tử cung thư giãn, giảm co bóp và từ đó cải thiện cảm giác buồn nôn, nôn mửa. Thực hiện một số bài tập yoga nhẹ nhàng, thư giãn đặc biệt là những bài tập được thiết kế riêng cho chị em phụ nữ trong những ngày kinh nguyệt, có thể giúp thư giãn cơ thể, cải thiện tuần hoàn máu và làm giảm bớt kích thích lên hệ thần kinh. Xoa bóp nhẹ nhàng vùng bụng dưới cũng là một cách hỗ trợ giảm đau và giảm buồn nôn hiệu quả. Bên cạnh đó, việc duy trì tinh thần thư giãn, tránh các yếu tố gây stress, căng thẳng tinh thần và đảm bảo ngủ đủ giấc cũng đóng vai trò quan trọng trong việc điều hòa nội tiết tố và giảm các triệu chứng khó chịu trong kỳ kinh. Cuối cùng, điều quan trọng nhất là mỗi người phụ nữ nên học cách lắng nghe cơ thể mình. Nếu triệu chứng buồn nôn chỉ xuất hiện nhẹ nhàng trong một vài ngày đầu của chu kỳ kinh và tự hết sau đó, thì đó có thể là hiện tượng sinh lý bình thường và không đáng lo ngại. Tuy nhiên, nếu tình trạng buồn nôn kéo dài, nôn mửa liên tục hoặc đi kèm với các dấu hiệu bất thường khác, đừng chủ quan mà hãy tìm đến sự tư vấn của các bác sĩ chuyên khoa để được kiểm tra và điều trị đúng cách. Chính sự chủ động chăm sóc sức khỏe sinh sản không chỉ giúp chị em phụ nữ vượt qua những ngày “đèn đỏ” một cách nhẹ nhàng hơn mà còn góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống và giữ gìn sức khỏe lâu dài.

BS. Nguyễn Yến (Thọ Xuân Đường)