Thuốc lá từ lâu đã được xem như “kẻ giết người thầm lặng” khi gây ra hàng loạt bệnh lý nguy hiểm: từ tim mạch, hô hấp, ung thư cho đến suy giảm chức năng sinh sản và ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống. Không chỉ tàn phá sức khỏe bản thân, khói thuốc còn gây hại cho những người xung quanh. Điều ít ai ngờ là thuốc lá còn làm giảm hiệu quả của nhiều loại thuốc điều trị bệnh, thậm chí làm tăng tác dụng phụ, khiến quá trình chữa trị trở nên khó khăn hơn. Chính vì vậy, cai thuốc lá không chỉ là cách bảo vệ sức khỏe mà còn là bước đi cần thiết để thuốc điều trị phát huy tối đa công dụng.
Tác hại của thuốc lá đối với sức khỏe và xã hội
Năm 1989, ở Mỹ có 400.000 người chết vì thuốc lá. Người ghiền thuốc thường bị bệnh động mạch vành, nghẽn phổi mãn tính, ung thư, bướu cổ, 50% người ghiền thuốc lá chết đột quỵ vì bệnh tim, 70% có nguy cơ chết vì bệnh độc mạch vành, nhiều hơn là người không hút thuốc.
Cũng tại Mỹ, hàng năm có khoảng 30% tử vong do bệnh động mạch vành, 80% nghẽn phổi mãn tính, tất cả đều do thuốc lá gây ra.
Số người ghiền thuốc chết yểu do ung thư phổi nhiều gấp 10-20 lần người không hút thuốc.
90% ca
ung thư đầu và cổ do thuốc lá.
Khoảng 50% tử vong dưới 65 tuổi có liên quan đến thuốc lá.
Người ghiền thuốc lá thường bị đau lưng và suy yếu về tình dục, đôi khi liệt dương hay lãnh cảm. Phụ nữ có thai ghiền thuốc lá sẽ sinh con thiếu tháng hoặc đứa trẻ không phát triển đầy đủ (Brooke O.G-British MedJ.1989).
Theo tạp chí y khoa Mỹ JAMA 1990, khứu giác của người ghiền thuốc lá giảm thiểu, có lẽ chất độc trong khói thuốc khóa các thụ thể ở thần kinh khứu giác. Họ khó phân biệt được mùi dầu thơm.
Nhiều nơi trên thế giới đã cấm hút thuốc nơi công cộng, cầm hút thuốc trong cơ quan và trong giờ làm việc. Trên máy bay hay xe điện, phải vào phòng kín để hút thuốc, vi phạm có thể bị phạt nặng (No Smoking, Penalty: 500USD). Hút kiểu này đâu còn hứng thù gì nữa. Ở một vài thành phố "sạch và xanh" chính quyền chưa cấm hút thuốc ngoài đường phố nhưng phạt rất nặng những ai vứt tàn thuốc bừa bãi. Trong buổi hội thảo nhân ngày thầy thuốc 27-2, một bác sĩ giám đốc vừa gắn điếu thuốc lên môi, chưa kịp mồi lửa, đã bị một nữ đồng nghiệp ngồi kế bên lịch sự mời ra khỏi phòng họp. Rõ ràng là hút thuốc chịu nhiều phiền toái khi giao tiếp ngoài xã hội. Chỉ còn thời gian duy nhất là về nhà hút thuốc một mình!
Nhưng trong gia đình bạn có người không hút thuốc lại bị bắt buộc hít khói thuốc. Vợ bạn thống kinh ư? do thuốc lá. Con bạn ho ư? do thuốc lá.
Bạn hãy thử trả lời các câu hỏi sau đây:
-
Tại sao bạn hút thuốc? Tự ý hay do bạn bè rủ rê?
-
Hút thuốc từ bao giờ, bạn có nhớ không?
-
Thử ước đoán số điếu thuốc mà bạn đã đốt từ trước tới nay, nhân số này với 5 sẽ biết tuổi thọ của bạn bị giảm bao nhiêu phút.
-
Mỗi điếu thuốc lá làm giảm thọ 5 phút.
-
Với số điếu thuốc đó, hãy tính thành tiền. Số tiền này có thể đủ mua một chiếc xe cho con đi học.
Nếu bạn còn độc thân thì sẽ ế vợ vì đa số phụ nữ không ưa mùi khói thuốc, họ chê hôi,
- Đau lưng, yếu tình dục là do bạn hút thuốc liên tục.
Chỉ vì điếu thuốc hút chơi mà "bạn bè xa lánh, gia đình tẩy chay". Bạn còn chần chừ gì nữa mà không rời ra điếu thuốc tai hại ấy.
Phương pháp và kinh nghiệm cai thuốc lá
Việc cai thuốc lá là không khó, miễn là bạn có quyết tâm cao.
Trong mấy ngày đầu mới nghỉ thuốc, bạn hãy đi công tác xa, làm việc nặng nhọc để không có dịp nhớ thuốc, không có thời giờ thèm thuốc, nằm xuống là ngáy như sấm.
Hãy ăn các chất giải độc như giá đậu sống, củ đậu, bột sắn dây, cháo
ý dĩ, cháo khoai mài...
Uống nước sắc ké đầu ngựa. Nhai nát và ngậm lâu củ kiệu.
Khi thèm thuốc, hãy ngậm mứt gừng.
Bạn nên thay đổi nếp sống với những gợi ý sau đây:
-
Khi thức dậy, tập thể dục cho ra mồ hôi, vệ sinh cá nhân rồi làm các việc vặt trong nhà, không ngưng tay.
-
Không trữ thuốc lá trong nhà. Dẹp luôn đồ gạt tàn thuốc. Khách thấy nhà quá sạch lại không có chỗ gạt tàn nên không hút thuốc.
-
Nếu khách mời thuốc, hãy lấy cớ thoái thác: xin lỗi, tôi bị dị ứng thuốc, hoặc tôi bị ho.
-
Không vào quán cà phê. Không uống cà phê. Vì cà phê - thuốc lá thường đi đôi.
-
Tẩy sạch mùi thuốc lá trong nhà, kể cả quần áo, giường nệm.
-
Sắp xếp lại bàn ghế, thay đổi vị trí thường hút thuốc.
-
Không ngồi một mình.
-
Khi thèm thuốc hãy tự nhủ: "ta là người có bản lãnh, không gì lôi kéo được".
-
Khi cảm thấy khó chịu, hãy đi tắm ngay, tắm nước nóng càng tốt.
-
Hãy tự thưởng cho mình sau một ngày không hút thuốc.
-
Hãy tự phạt mình khi đặt điếu thuốc lên môi dù chưa mồi lửa.
-
Bạn bỏ thuốc nhưng hãy tưởng tượng rằng mình đang giáo dục người khác. Ta là "thầy" nên phải nghiêm minh.
-
Nếu bạn là cấp chỉ huy, hãy phát động chiến dịch cai thuốc trong cơ quan. Trên tường treo những khẩu hiệu: "Không hút thuốc trong giờ làm việc", "Hút thuốc làm nghèo đất nước". Là cấp chỉ huy, bạn phải làm gương. Là cấp thừa hành, bạn phải tuân thủ nội quy. Thế là cả cơ quan bạn đều giúp nhau cai thuốc. Thành công là cái chắc.
Nhân ngày Thế giới không hút thuốc lá 31/5 do tổ chức y tế thế giới chủ trương, bộ y tế Việt Nam đã chỉ thị cấm hút thuốc trong các cơ quan y tế. Cán bộ y tế phải là người gương mẫu không hút thuốc lá.
Tương tác giữa thuốc và thuốc lá
Theo thống kê của Pháp, tỷ lệ người lớn hút thuốc lá là 30%, bình quân mỗi người hút 1600 điếu mỗi năm. Việt Nam chưa làm thống kê nhưng các nhà máy sản xuất thuốc lá tăng nhanh, ngoài các nhà máy quốc doanh trung ương và tỉnh, các huyện cũng lắp xưởng làm thuốc lá, cạnh đó còn có những cơ sở tư. Gần đây lại mọc thêm một số nhà máy thuốc lá liên doanh. Thuốc lá ngoại nhập cũng tràn lan. Điều này chứng tỏ sức tiêu thụ ngày càng tăng. Ngoài nguy cơ ung thư và các bệnh hô hấp, thuốc lá còn có những phản ứng tương tác với thuốc trị bệnh. Các phản ứng tương tác không rõ rệt hoặc không đáng kể khi hút ít thuốc, dưới 10 điếu thuốc mỗi ngày. Nhưng nếu hút thuốc nhiều và nhất là người ghiền hút thì các phản ứng tương tác với thuốc đáng lưu ý. Thành phần khói thuốc gồm gần 3000 chất, một số chất này ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến hiệu lực thuốc trị bệnh. Các thành phần khói thuốc có tác dụng dược lý chuyên biệt với hệ
tim mạch, thần kinh, hô hấp, nội tiết... trong đó nicotin đóng vai trò quan trọng. Cơ chế tương tác ở người ghiền thuốc là thay đổi hiệu ứng của thuốc với các thụ thể của tế bào (đối với thuốc trị cao huyết áp và thuốc giảm đau), hoặc tạo ra những thương tổn hữu cơ đối kháng với tác dụng của thuốc (trường hợp thuốc chống ung loét) hoặc làm tăng phản ứng phụ (trường hợp thuốc ngừa thai) và tác dụng ngoại ý.
Điều đáng quan tâm nhất là khói thuốc khởi dẫn hoặc làm tăng hiệu lực các chất khởi dẫn chuyển hóa. Trung bình, thuốc trị bệnh bị chuyển hóa nhanh hơn 20%, do đó công hiệu trị bệnh giảm. Chất có nhiệm vụ chính yếu là Hydrocarbur thơm đa vòng chứ không phải nicotin. Phản ứng tương tác mới được thử nghiệm với một số chất. Kết quả cho thấy không phải thuốc nào cũng bị ảnh hưởng. Trong số các thử nghiệm, các thuốc sau đây bị giảm hiệu lực ở người ghiền hút: Amitriptylin (Elavil), Antipyrin, Cafein, Clomipramin (Anafranil), Clorpromazin (Aminazin), Fluphenazin (Moditen), Haloperidol (Haldol), Imipramin (Tofranil), Lidocain (Xylocain), Mexilatin (Mexitil), Oxazepam (Seresta), Pentazocin (Fortal), Phenacetin, Propranolon (Avlocardil), Theophyllin.
Do bị chuyển hóa nhanh, Theophyllin sẽ giảm hiệu lực ở người ghiền hút. Liều thuốc sử dụng ở người ghiền hút cần tăng thêm 30%. Nếu cai hút thuốc, nên điều chỉnh lượng theophyllin.
Ghiền hút làm tăng huyết áp, nhịp tim, thể tích và lưu lượng tim. Một vài chất chẹn thụ thể beta như Propranolon (Avlocardil) và Metopronol (Lopressor) có thể làm tăng tác dụng của thuốc lá. Hơn nữa, tác dụng hạ huyết áp và ngừa biến chứng tim mạch của thuốc chẹn beta có thể bị giảm hoặc triệt tiêu so với các loại thuốc trị cao huyết áp khác. Những thay đổi này có thể liên quan đến tác dụng chọn lọc của thuốc chẹn beta. Cơ chế tương tác này có thể do hiệu ứng đồng vận alpha adrenergic của nicotin và tăng chuyển hóa của những thuốc chẹn beta tan trong dầu có chuyển hóa mạnh ở gan như: Labetalol (Trandate), Metoprolol, Oxprenolon (trasicor), Propranolon. Nên sử dụng thuốc chẹn beta tan trong nước và ít bị chuyển hóa ở gan như: Atenolol (Tenormine), Betaxolol (Kerlone), Nadolol (Corgard), Penbutolol (Betapressine)... hoặc đổi loại thuốc khác.
Hình như không có tương tác thuốc chẹn alpha adrenergic ở người ghiền hút.
Nicotin có tác dụng chống thông tiểu nên giảm hiệu lực thuốc thông tiểu. Đây cũng là nguyên nhân giảm hiệu lực thuốc trị cao huyết áp.
Liều thuốc giảm đau ở người ghiền hút cao hơn bình thường. Sự kiện này giảm đáng kể "ngưỡng" và độ dung nạp. Tính khởi dẫn chuyển hóa ở đây không đáng kể, ngoại trừ Pentazocin (Fortal)
Thuốc lá có tính kích thích thần kinh nên đối kháng tác dụng với thuốc an thần và thuốc ngủ. Tương tác giữa thuốc lá và thuốc chống trầm cảm thay đổi theo từng chất.
Thuốc lá không làm giảm hiệu lực thuốc uống ngừa thai nhưng tăng tác dụng ngoại ý như nguy cơ nhồi máu cơ tim, thời gian đông máu. Thuốc lá tăng chuyển hóa Oestrogen, sinh ra 2 hydroxy - oestradiol, chất này ảnh hưởng đến thời gian đông máu.
Hút trên 10 điếu thuốc lá mỗi ngày làm tăng nguy cơ loét tá tràng. Nicotin làm giảm trương lực van môn vị và giảm tiết xuất HCO3- từ tụy tạng. Do đó hút thuốc lá làm giảm hiệu lực thuốc trị đau dạ dày như thuốc kháng acid (nhôm hydroxyd, magie hydroxyd), kháng histamin H2 (Cimetidin, Ranitidin, Famotidin, Nizatidin), thuốc chống bơm proton (Omeprazol, Lansoprazol).
Thuốc lá làm tăng tác dụng gây loét dạ dày tá tràng của thuốc "kháng viêm không steroid".
Tác dụng co mạch ngoại biên và giảm lưu lượng máu ở da và dưới da làm giảm hấp thụ các dạng thuốc dán (ví dụ thuốc trị bệnh tim, trị cao huyết áp dán vào da).
Cùng với cơ chế trên, người ghiền thuốc phải dùng lượng Insulin lớn hơn bình thường 20%. Ngoài ra, tính kích thích adrenergic của thuốc lá cũng là nguyên nhân tăng glucoz-huyết.
Tương tác của thuốc lá và thuốc trị bệnh khá phức tạp và kết quả thử nghiệm còn hạn hẹp. An toàn nhất là giảm tối đa hoặc ngừng hút thuốc lá trong thời gian trị bệnh.
Kết luận
Thuốc lá không chỉ khiến tuổi thọ ngắn lại, cuộc sống mất dần niềm vui mà còn âm thầm cản trở hiệu quả của các phương pháp điều trị y khoa. Mỗi điếu thuốc bỏ đi, bạn không chỉ kéo dài thêm những phút giây khỏe mạnh mà còn giúp cơ thể tiếp nhận thuốc men một cách hiệu quả hơn.
BS. Tuấn Dương (Thọ Xuân Đường)