Cách giải quyết tình trạng mất cân bằng điện giải

Bước đầu tiên để điều chỉnh tình trạng mất cân bằng điện giải là xác định ngay từ đầu nó đã phát triển như thế nào. Đối với nhiều người, chế độ ăn nghèo nàn có nhiều thực phẩm chế biến sẵn chứa nhiều natri nhưng lại ít chất điện giải khác như magie hoặc kali sẽ dẫn đến sự mất cân bằng nguy hiểm.

Trong nhiều trường hợp, sự mất cân bằng điện giải nhỏ có thể được khắc phục bằng cách thay đổi chế độ ăn uống và cắt giảm đồ ăn vặt, đồ ăn mang về và đồ ăn ở nhà hàng, thay vào đó hãy nấu nhiều thực phẩm tươi sống ở nhà. 

Tập trung chế độ ăn uống của chúng ta vào thực phẩm nguyên chất, không đóng gói, đặc biệt là nhiều rau, trái cây cung cấp kali và magie. Một số loại tốt nhất bao gồm rau lá xanh, rau họ cải như bông cải xanh hoặc bắp cải, các loại rau củ quả có tinh bột như khoai lang hoặc bí, chuối và bơ. Một chế độ ăn giàu magie hoặc kali có thể đủ để giải quyết các vấn đề như nồng độ kali thấp có thể dẫn đến các vấn đề về huyết áp hoặc thiếu magie có thể gây lo lắng, bồn chồn và chuột rút cơ bắp.

Để ngăn ngừa tình trạng mất nước và phục hồi chất điện giải, hãy tập trung vào đồ uống điện giải và những thực phẩm sau đây:

Một điều khác cần xem xét là liệu chúng ta có đang tiêu thụ đủ calci hay không. Dù có hoặc không ăn các sản phẩm từ sữa, chúng ta vẫn có thể nhận được calci từ các loại rau lá xanh và các loại đậu.

Để có đủ calci một cách tự nhiên mà không cần bổ sung, hãy cân nhắc bổ sung các sản phẩm sữa tươi nguyên chất chất lượng cao và lý tưởng vào chế độ ăn uống nếu chúng ta có thể dung nạp chúng. Các loại thực phẩm như sữa chua probiotic hữu cơ, pho mát tươi nuôi cấy và sữa tươi cung cấp hàm lượng chất điện giải cao bên cạnh các chất dinh dưỡng quan trọng khác.

Khi chúng ta tiêu thụ thực phẩm đóng gói hoặc chế biến sẵn, hãy kiểm tra nồng độ natri. Natri là chất điện giải đóng vai trò quan trọng trong khả năng giữ hoặc giải phóng nước của cơ thể, vì vậy nếu chế độ ăn uống của chúng ta có nhiều natri, thận sẽ đào thải nhiều nước hơn và điều này có thể gây ra các biến chứng trong việc cân bằng các chất điện giải khác.

Đây là cách natri hoạt động trong cơ thể: Về cơ bản, nước theo sau muối, có nghĩa là nếu tăng natri quá nhiều thì khả năng giữ nước cũng xảy ra. Đồng thời, điều ngược lại cũng đúng: Mất natri dẫn đến mất nước, có khả năng gây mất nước và cực kỳ khát nước.

Tăng natri máu (tên của tình trạng phát triển khi mất quá nhiều nước hoặc thu được quá nhiều natri) phổ biến hơn ở người lớn tuổi, người mắc bệnh tiểu đường và những người ăn chế độ ăn chế biến sẵn. Mọi người cũng có thể mất lượng natri cao do tiêu chảy, dùng một số loại thuốc lợi tiểu hoặc thuốc nhuận tràng, tập thể dục ở mức độ cao và tập luyện quá sức mà không bổ sung nước, tất cả đều gây ra vấn đề.

Theo dõi lượng natri chúng ta tiêu thụ giúp ngăn ngừa các triệu chứng, bao gồm đầy hơi, hôn mê, mất nước, suy nhược, khó chịu và co giật cơ. Uống nước và ăn chủ yếu là thực phẩm nguyên chất cũng đảm bảo chúng ta có đủ chất điện giải quan trọng khác.

Mất cân bằng điện giải có thể phát triển khi lượng nước trong cơ thể chúng ta thay đổi, gây mất nước (không đủ nước so với một số chất điện giải tăng cao) hoặc thừa nước. Uống đủ nước mà không làm loãng tế bào quá mức sẽ giúp ngăn chặn mức natri và kali tăng quá cao hoặc quá thấp.

Lượng nước bao nhiêu là phù hợp với chúng ta? Tất cả phụ thuộc vào nhu cầu cụ thể của từng người.

Chúng ta có tập thể dục thường xuyên không? Chúng ta có sống ở nơi có khí hậu ấm áp khiến đổ mồ hôi nhiều không? Chúng ta có ăn nhiều trái cây hoặc rau quả giàu nước hoặc nhiều thực phẩm chế biến sẵn không?

Mặc dù “8 ly mỗi ngày” luôn là khuyến nghị tiêu chuẩn, nhưng đây không hẳn là lượng tốt nhất cho mỗi người, vì các yếu tố như chế độ ăn uống, tuổi tác, mức độ hoạt động thể chất và kích thước cơ thể đều quyết định lượng nước chúng ta cần. Một nguyên tắc nhỏ là uống đủ nước để chúng ta đi tiểu ít nhất 3 - 4 giờ một lần, đối với hầu hết mọi người là khoảng 8 - 10 ly (mỗi ly khoảng 200ml) mỗi ngày.

Nếu chúng ta tập thể dục mạnh, đặc biệt là trong thời tiết nóng làm tăng tiết mồ hôi, hãy đảm bảo bổ sung nhiều nước và chất điện giải.

Nếu chúng ta bị ốm (bao gồm cả sốt gây nôn mửa hoặc tiêu chảy), hãy nhớ rằng chúng ta sẽ bị mất nước và nên tăng lượng ăn vào. Nếu không, chúng ta có nguy cơ phát triển các triệu chứng mất nước, sỏi thận, nhiễm trùng bàng quang, sỏi đường tiết niệu và thậm chí có thể bị suy tim. Đó là lý do tại sao việc bảo vệ bản thân khỏi tình trạng mất nước lại rất quan trọng.

Phụ nữ đang mang thai hoặc đang cho con bú cũng cần bổ sung chất lỏng (khoảng 10 – 13 cốc mỗi ngày) để giữ nước và ngăn ngừa sự thiếu hụt. Thanh thiếu niên đang lớn và phát triển nhanh hơn những người ở các độ tuổi khác cũng cần thêm nước.

Quá nhiều nước là rất hiếm, nhưng có, điều đó có thể xảy ra. Thận của chúng ta không thể bài tiết lượng nước dư thừa rất cao, vì vậy điều này có thể có nghĩa là chất điện giải trong máu có thể bị pha loãng. Kết quả có thể là nồng độ natri thấp, điều này phổ biến hơn ở các vận động viên sức bền (những người thường cố gắng bù đắp mồ hôi bằng cách uống nhiều nước).

Thuốc kháng sinh, thuốc lợi tiểu, thuốc nội tiết tố, thuốc huyết áp và thuốc điều trị ung thư đều có thể ảnh hưởng đến mức độ điện giải. Các dạng mất cân bằng điện giải nghiêm trọng nhất thường xuất hiện ở những bệnh nhân ung thư đang được hóa trị. Các triệu chứng của chúng có thể rất nghiêm trọng khi không được kiểm soát đúng cách và bao gồm nồng độ calci trong máu cao hoặc sự mất cân bằng khác phát triển khi tế bào ung thư chết đi.

Thuốc nhuận tràng hoặc thuốc lợi tiểu cũng làm thay đổi nồng độ kali và natri trong máu và nước tiểu. Một số loại thuốc lợi tiểu được coi là “tiết kiệm kali”, nghĩa là chúng có thể khiến nồng độ kali ở mức rất cao trong khi các chất điện giải khác như natri, calci và magie có thể giảm rất thấp. Điều này dẫn đến lo lắng, nhịp tim nhanh, các vấn đề về tiêu hóa và khó ngủ.

Cũng có thể xảy ra tình trạng mất cân bằng điện giải do tương tác nội tiết tố từ các thuốc nội tiết tố chống bài niệu, aldosterone và hormone tuyến giáp. Ngay cả mức độ căng thẳng sinh lý cao cũng có thể tác động đến hormone đến mức khiến lượng chất lỏng và chất điện giải trở nên mất cân bằng.

Nếu chúng ta bắt đầu dùng một loại thuốc hoặc chất bổ sung mới và nhận thấy những thay đổi về tâm trạng, năng lượng, nhịp tim và giấc ngủ, hãy nói chuyện với bác sĩ về việc có thể thay đổi liều lượng để giảm thiểu rủi ro mất cân bằng điện giải.

Chất lỏng và chất điện giải (thường ở dạng bổ sung natri) thường được các vận động viên tiêu thụ trong hoặc sau khi tập luyện. Bổ sung chất điện giải đã là một khuyến nghị quen thuộc trong nhiều năm và đó là lý do tại sao đồ uống thể thao và nước tăng cường điện giải lại được những người rất năng động ưa chuộng.

Điều quan trọng là phải uống đủ nước trước, trong và sau khi tập thể dục để giữ nước cho cơ thể. Và nếu tập luyện trong thời gian dài, chúng ta cũng cần phải bổ sung lượng điện giải dự trữ vì một số chất điện giải (đặc biệt là natri) sẽ bị mất khi đổ mồ hôi.

Chúng ta cần uống thêm nước để bù đắp lượng chất lỏng bị mất khi hoạt động, khoảng 1,5 - 2,5 cốc cho các bài tập ngắn hơn và khoảng 3cốc bổ sung cho các bài tập dài hơn hơn một giờ. Nếu không có đủ nước trong cơ thể, tình trạng mất nước và thiếu hụt có thể gây ra các biến chứng về tim mạch (thay đổi nhịp tim), chuột rút cơ, mệt mỏi, chóng mặt và lú lẫn.

Điều này không chỉ ảnh hưởng đến hiệu suất tập aerobic tổng thể mà còn có thể khiến chúng ta bất tỉnh hoặc trong một số trường hợp hiếm gặp, thậm chí còn gặp các vấn đề nghiêm trọng như đau tim.

Cả nước và natri đều cần được bổ sung sau khi tập luyện để thiết lập lại lượng nước trong cơ thể “bình thường”. Chúng ta không cần phải uống quá nhiều nước sau khi tập luyện, nhưng hãy đảm bảo rằng sẽ ăn một bữa ăn cân bằng sau đó và uống một ít nước trong suốt thời gian còn lại trong ngày.

Nếu nhận thấy mình cảm thấy chóng mặt hoặc chuột rút nặng nề, hãy thử uống nhiều nước ngay lập tức và bổ sung chất điện giải cho đến khi chúng ta cảm thấy khỏe hơn.

Do mức độ căng thẳng cao, yếu tố di truyền hoặc tình trạng bệnh lý hiện có, một số người có thể bị thiếu một số chất điện giải mãn tính. Magie và kali là 2 chất điện giải mà nhiều người thiếu.

Uống bổ sung magie hàng ngày có thể giúp bổ sung lượng magie dự trữ và ngăn ngừa tình trạng thiếu magie gây ra các triệu chứng như lo lắng, khó ngủ hoặc chuột rút cơ bắp. Kali và magie thường có trong vitamin tổng hợp, chỉ cần đảm bảo rằng chúng ta dùng vitamin chất lượng cao, có nguồn gốc từ thực phẩm để hấp thụ đúng cách các chất điện giải này.

BS. Nguyễn Thùy Ngân (Thọ Xuân Đường)