“Hư bất thụ bổ” là tình trạng cơ thể tuy suy nhược nhưng lại không hấp thu được thuốc bổ, thậm chí còn phản ứng ngược như đầy bụng, mất ngủ, tiêu chảy, mệt mỏi hơn. Nguyên nhân thường do tỳ vị hư, khí trệ huyết ứ, hoặc dương khí suy yếu khiến cơ chế tiếp nhận dưỡng chất bị rối loạn. Trước khi bồi bổ, cần điều hòa chức năng tiêu hóa và lựa chọn thuốc đúng thể, đúng thời điểm mới mang lại hiệu quả thực sự.
Vì sao càng uống thuốc bổ lại càng mệt hơn?
Nhiều người khi thấy cơ thể mệt mỏi, xanh xao, hay ốm vặt, mất ngủ, tiêu hóa kém... thường nghĩ ngay đến việc bồi bổ: uống thuốc bổ, ăn yến, hầm gà, uống nhân sâm, linh chi, nhung hươu... Nhưng điều kỳ lạ là càng bổ lại càng thấy mệt hơn, thậm chí còn xuất hiện các phản ứng như: nóng trong, miệng lở, tiêu chảy, đầy bụng, khó ngủ, ợ hơi, chướng tức... Đây không phải là hiện tượng lạ, mà chính là một trạng thái bệnh lý đã được Đông y ghi nhận và gọi tên từ rất lâu, với thuật ngữ: “Hư bất thụ bổ”.
“Hư bất thụ bổ” là gì?
Trong Đông y, "hư bất thụ bổ 虚不受补" là hiện tượng cơ thể tuy đang trong trạng thái suy nhược (hư), nhưng khi dùng các loại thuốc bổ hoặc thực phẩm bổ dưỡng lại không những không cải thiện được thể trạng mà còn khiến tình hình trầm trọng hơn. Biểu hiện thường gặp là người dùng bị nóng trong, đầy bụng, tiêu chảy, mất ngủ, loét miệng, chướng tức sau khi ăn uống đồ bổ.
Tình trạng này vốn dĩ không phải là “bổ sai thuốc” mà là cơ thể chưa đủ khả năng hấp thu các chất bổ dưỡng đó. Giống như ruộng cằn chưa được cày xới cho tơi mà đã đổ nước hay bón phân thì cũng không ăn thua, thậm chí gây úng, thối rễ.
Phân tích nguyên nhân hư bất thụ bổ
Nguyên nhân theo y học cổ truyền
Tỳ vị hư yếu – Gốc rễ không tiếp nhận được dưỡng chất
Trong y học cổ truyền, tỳ vị là "hậu thiên chi bản" – nguồn gốc sinh ra khí huyết sau khi con người chào đời. Tỳ chủ vận hóa, vị chủ thu nạp. Khi tỳ vị suy yếu, khả năng tiêu hóa - hấp thu - chuyển hóa sẽ giảm sút. Đặc biệt là:
-
Tỳ khí hư: Ăn vào không tiêu, sinh đầy bụng, đi ngoài phân sống.
-
Tỳ dương hư: Khả năng "ấm hóa" kém, sinh lạnh bụng, tiêu chảy.
-
Vị khí bất túc: Ăn không ngon, không tiêu, ợ hơi.
Do đó, người tỳ vị hư mà dùng ngay các vị thuốc đại bổ như nhân sâm, lộc nhung, đương quy, thục địa,… thì dễ bị “nghẽn” – vì thuốc bổ thường tính ngọt, nê trệ, ẩm nặng, dễ gây “trệ tỳ”.
Khí huyết ứ trệ – Chất bổ không được phân phối
Khí là động lực vận hành, huyết là vật chất dinh dưỡng. Đông y có câu “Khí hành tắc huyết hành”. Khi khí trệ, huyết ứ, dù ăn bổ mấy thì cũng như rót nước vào bình thủng. Biểu hiện như:
-
Phụ nữ hành kinh ít, da sạm, mệt mỏi.
-
Đàn ông dễ rối loạn cương, tiểu đêm, ngực đầy tức.
Dương hư – Cơ thể không chuyển hóa được dưỡng chất
Dương khí như lửa bếp, dưỡng chất là thực phẩm. Lửa yếu thì dù nhiều đồ ăn cũng không nấu được. Dương hư thường gặp ở người cao tuổi, hậu bệnh nặng, hậu sản. Biểu hiện như:
-
Tay chân lạnh, sợ gió lạnh, đi ngoài phân lỏng, tiểu nhiều lần.
-
Ăn bổ sinh mệt hơn, có khi cảm thấy “nặng đầu”.
Lục phủ ngũ tạng mất điều hòa
Mỗi tạng phủ đều có vai trò trong vận hành khí huyết. Nếu một tạng suy thì dễ ảnh hưởng đến toàn cục.
Nguyên nhân theo y học hiện đại
Rối loạn chức năng tiêu hóa
Thiếu men tiêu hóa: Các enzyme tiêu hóa từ tuyến tụy, gan mật giảm sút dẫn đến giảm hấp thu dưỡng chất.
Niêm mạc ruột bị tổn thương: Do viêm ruột, vi khuẩn, loạn khuẩn đường ruột khiến quá trình hấp thu rối loạn.
Hội chứng ruột kích thích: Dễ dẫn đến đau bụng, đi ngoài, hấp thu kém.
Rối loạn chuyển hóa gan
Gan là “xưởng hóa học” lớn nhất cơ thể, đảm nhiệm chuyển hóa đạm, đường, mỡ, tổng hợp protein huyết tương. Khi chức năng gan suy giảm (do viêm gan, gan nhiễm mỡ, xơ gan,…), việc chuyển hóa chất bổ thành năng lượng hoặc nguyên liệu sinh dưỡng sẽ trì trệ, dẫn đến tình trạng “ăn bao nhiêu, mệt bấy nhiêu”.
Thiếu hụt vi chất nền
Một số người bị thiếu các vi chất cần thiết như vitamin B12, sắt, kẽm, acid folic,… khiến quá trình tiêu hóa và đồng hóa chất bổ không hoàn chỉnh. Nhất là người lớn tuổi, người ăn chay, hoặc sau phẫu thuật tiêu hóa.
Thời gian dùng thuốc, phương pháp sắc thuốc chưa khoa học
Uống thuốc khi bụng quá đói hoặc quá no làm giảm hiệu quả hấp thu.
Sắc thuốc quá lâu, nhiệt quá cao, làm hỏng hoạt chất.
Phối hợp, pha chế thuốc không đúng tính gây phản tác dụng (ví dụ: nhân sâm kỵ với lê lô, đinh hương).
Mối liên quan giữa các tạng phủ và khả năng tiếp nhận chất bổ
Trong Đông y, lục phủ ngũ tạng không vận hành độc lập mà liên kết chặt chẽ. Khi nói đến “không hấp thu được chất bổ”, chúng ta cần hiểu sâu các tạng sau:
Tỳ – Vị: Trung tâm vận hóa
Như đã phân tích, tỳ chủ vận hóa – chuyển hóa thức ăn thành khí huyết. Vị chủ thu nạp – tiếp nhận đồ ăn. Nếu vị yếu thì “nạp bất dung”, tỳ yếu thì “hóa bất thành khí”.
Phế – Can: Quản lý khí cơ
Phế chủ khí, can chủ sơ tiết. Can khí uất thì tỳ bị ức chế, sinh đầy bụng, ngực sườn đầy tức. Phế khí kém thì khí không thăng giáng, không sinh lực để vận hành dưỡng chất.
Tâm – Thận: Cân bằng âm dương
Tâm chủ huyết mạch, thận tàng tinh. Thận hư thì sinh mệt mỏi, xương cốt yếu, ăn bổ không vào. Tâm huyết bất túc thì tinh thần không an, giấc ngủ kém, tiêu hóa cũng kém theo.
Làm thế nào để khắc phục hư bất thụ bổ?
Bước đầu: Điều hòa tỳ vị trước khi tiến bổ
Ăn các món dễ tiêu, nhuận tràng nhẹ nhàng: Cháo hầm, canh xương hầm với bí đao, khoai môn.
Uống vị thuốc, bài thuốc kiện tỳ tiêu thực như: trần bì, bạch truật, phục linh, sa nhân.
Dùng bài hương sa lục quân tử thang nếu có đầy trướng, kém ăn.
Dùng bài sâm linh bạch truật tán nếu hay tiêu chảy, mệt mỏi.
Khi cơ thể đã tiếp nhận được thì mới bổ đúng thể bệnh
Khí hư: Dùng nhân sâm, đẳng sâm, hoàng kỳ,...
Huyết hư: Dùng thục địa, đương quy.
Âm hư: Dùng mạch môn, thiên môn, bạch thược.
Dương hư: Dùng phụ tử, nhục dung, lộc nhung (cẩn trọng nếu chưa điều tỳ vị).
Kết hợp đúng cách uống – đúng thời điểm
Không uống thuốc lúc quá đói hoặc quá no.
Nên uống vào sáng sớm hoặc chiều muộn để hấp thu tốt nhất.
Sắc thuốc bằng ấm đất, lửa nhỏ, tránh lửa quá to khiến thảo dược biến tính.
Không dùng nước máy lạnh hoặc nước có clo để sắc thuốc.
Kết hợp khí công – dưỡng sinh – châm cứu
Tập khí công, thái cực quyền giúp điều hòa khí cơ.
Xoa bóp bấm huyệt Túc tam lý, Trung quản, Quan nguyên, Khí hải.
Châm cứu kết hợp thang thuốc sẽ giúp khai thông khí huyết, nâng cao hiệu quả hấp thu chất bổ.
Không phải cứ bổ càng nhiều càng tốt
"Hư bất thụ bổ" là lời cảnh tỉnh quan trọng trong Đông y. Không phải cứ suy nhược là bổ ngay, mà phải điều chỉnh nền tảng hấp thu trước. Giống như không thể đổ sơn lên tường ẩm, hay tưới dưỡng chất lên ruộng khô nứt nẻ.
Cách tốt nhất là:
-
Biện chứng luận trị, hiểu rõ cơ thể mình thuộc thể gì.
-
Không bổ khi mới bệnh, không bổ khi đang cảm sốt, cảm lạnh.
-
Không dùng thuốc bổ như thực phẩm chức năng hằng ngày mà không có chỉ định.
-
Tôn trọng nhịp sinh học cơ thể, bổ đúng lúc, đúng cách.
Việc bồi bổ cơ thể là hành trình lâu dài, có trình tự và tuân thủ quy luật. Chỉ khi cơ thể thực sự “muốn ăn”, thuốc bổ mới “thấm” được – cả theo nghĩa đen lẫn nghĩa bóng.
Thọ Xuân Đường, niềm tin cho người bệnh: phục hồi hấp thu, phục hồi sức khỏe
Nhiều người sau khi gặp tình trạng “hư bất thụ bổ” thường trở nên hoang mang, lo lắng rằng: "Cơ thể mình yếu thế này, liệu còn hấp thu được gì không? Có cách nào giúp cơ thể tiếp nhận thuốc bổ hiệu quả hơn không?". Tin mừng là – hoàn toàn có thể phục hồi chức năng hấp thu, nếu đi đúng hướng, đúng quy trình.
Tại Nhà thuốc Thọ Xuân Đường – nhà thuốc Đông y gia truyền 16 đời, đã điều trị và chăm sóc cho hàng vạn người bệnh suy nhược, kém hấp thu, người sau phẫu thuật, sau xạ trị, người già yếu… với hiệu quả cao và ổn định. Một trong những yếu tố then chốt góp phần nâng cao khả năng tiếp nhận thuốc của người bệnh chính là quy trình sắc thuốc và hướng dẫn dùng thuốc khoa học.
Sắc thuốc bằng máy – hệ thống khép kín chuẩn y học hiện đại
Tại Thọ Xuân Đường, các thang thuốc thang được sắc bằng hệ thống máy sắc thuốc hiện đại, khép kín từ đầu đến cuối, đảm bảo:
-
Dưỡng chất không bị mất đi trong quá trình sắc, vì máy kiểm soát nhiệt độ và áp suất chuẩn xác.
-
Khí vị thuốc (tinh chất dễ bay hơi) cũng được bảo lưu trọn vẹn nhờ hệ thống sắc kín hơi.
-
Quy trình này loại bỏ nguy cơ nhiễm khuẩn, nhiễm khói, nhiễm tạp chất như khi đun thuốc bằng bếp than hoặc gas.
Thuốc được đóng gói vô trùng – Bảo quản được ở nhiệt độ phòng
Thay vì mỗi lần phải sắc lại, thuốc sau khi sắc xong được đóng túi vô trùng, có thể bảo quản ở nhiệt độ phòng tới 3 tháng, vô cùng tiện lợi cho người bệnh. Nhờ đó:
-
Không lo thuốc thiu, mất hiệu lực do bảo quản sai cách.
-
Người bệnh dễ dàng duy trì đều đặn việc dùng thuốc, không bỏ bữa, không chán nản.
Hướng dẫn cụ thể cách uống thuốc đúng thời điểm, đúng cách
Không chỉ dừng lại ở việc sắc và đóng gói, Thọ Xuân Đường luôn đồng hành sát sao với người bệnh bằng hướng dẫn:
-
Thời điểm uống thuốc tùy theo từng bài thuốc: có bài uống lúc đói, có bài uống sau ăn, có bài chia buổi sáng – tối.
-
Hướng dẫn cách làm ấm thuốc trước khi uống để tránh gây lạnh bụng, tăng hiệu quả hấp thu.
-
Tư vấn chế độ ăn kèm, tránh kỵ thuốc, ví dụ: tránh đồ sống lạnh, thức ăn khó tiêu trong thời gian uống thuốc.
Đồng hành cùng người bệnh trong hành trình phục hồi
Người bệnh đến với Thọ Xuân Đường không chỉ được cắt thuốc, mà còn được xây dựng lộ trình điều trị và bồi bổ cá nhân hóa, kết hợp:
-
Thăm khám lâm sàng và tứ chẩn theo đúng nguyên lý Đông y.
-
Xây dựng phác đồ theo từng thể bệnh và thể trạng.
-
Điều chỉnh đơn thuốc linh hoạt theo phản ứng hấp thu của người bệnh.
Chính sự chăm sóc toàn diện này giúp người bệnh phục hồi khả năng hấp thu thuốc, và từ đó, đón nhận hiệu quả điều trị thực sự, không chỉ cải thiện triệu chứng mà còn phục hồi cả khí huyết, cân bằng âm dương, nâng cao sức đề kháng tự thân.
Hiệu quả thực chứng: Người gầy thì tăng cân, người thừa cân thì gầy đi – Người yếu thì khỏe lại – Người khỏe rồi thì càng khỏe hơn.
Tại Thọ Xuân Đường, điều trị không chỉ dừng ở việc giải quyết bệnh lý cụ thể, mà còn là quá trình điều chỉnh tổng thể – cân bằng âm dương – khôi phục công năng ngũ tạng, giúp cơ thể tự điều tiết và trở về trạng thái lý tưởng.
Đây là kết quả đã được kiểm nghiệm qua thực tế điều trị cho hàng ngàn bệnh nhân, được ghi nhận bằng hồ sơ theo dõi chi tiết, bằng cảm nhận thực tế của người bệnh và người nhà.
Hãy tin tưởng vào sức mạnh phục hồi của cơ thể khi được dẫn dắt đúng cách – và bạn sẽ thấy: cơ thể bạn thực sự “muốn sống khỏe” hơn bạn tưởng.
BS. Tuấn Dương (Thọ Xuân Đường)