Trà tiêu thực - Phương trà hữu ích trong dịp Tết

Trong y học cổ truyền, bệnh này thuộc phạm vi các chứng “thương thực”, “chướng mãn”, “ách nghịch”, “vị hư”, “can vị bất hoà”… cần có các vị thuốc có tác dụng khai vị nhập thực, tiêu thực hoá tích giúp cho việc tiêu hóa được dễ dàng. Trà tiêu thực là sự phối hợp một số vị thuốc Đông y với liều lượng nhỏ có tác dụng hỗ trợ cho công năng tiêu hóa hoạt động tốt hơn và giải phóng nhanh những ứ trệ.

Dưới đây là một số phương trà tiêu thực có công năng tốt cho hệ tiêu hóa:

Phương 1: Trà diệp 10g, gạo tẻ 30g sao đen, gừng tươi hai lát.

Công dụng: Kiện tỳ tiêu thực, dùng thích hợp cho những người bị thương thực biểu hiện bằng các triệu chứng đầy bụng, chậm tiêu, ợ chua, buồn nôn, đại tiện lỏng loãng… Theo quan niệm của y học cổ truyền, trà diệp có công dụng hạ khí tiêu thực. Sách Bản thảo kinh sơ viết: “Trà diệp hạ khí tiêu thực giả, khổ năng hạ tả, nhi kiêm điều trừ tràng vị, tắc thực tích tự tiêu hĩ” (lá trà vị đắng có thể cầm đi lỏng, tiêu thức ăn, điều hoà chức năng dạ dày và ruột khiến cho thực tích tự tiêu). Nghiên cứu hiện đại cho thấy, chất cafein trong trà diệp có tác dụng kích thích dịch vị tăng tiết, làm tăng cảm giác thèm ăn, thúc đẩy quá trình tiêu hoá của dạ dày. Mặt khác, với hàm lượng tanin khá cao, trà diệp còn làm săn se niêm mạc và cầm tiêu chảy rất tốt. Trong phương, gừng tươi cũng có tác dụng kích thích tiêu hoá, làm ấm bụng và kháng khuẩn. 

Cách dùng: Tất cả các vị tán vụn, đem hãm với nước sôi trong bình kín, sau chừng 20 phút thì dùng được, uống thay trà trong ngày.

Phương 2: Sơn tra bắc 2g, táo đỏ 10g, đẳng sâm 2g, bạch truật 2g, trần bì 0,5-1g (có thể thay trần bì bằng gừng tươi).

Công dụng: Sơn tra là quả của cây táo gai, một vị thuốc được sử dụng khá phổ biến trong Đông y. Sách Bản thảo cương mục viết: “Sơn tra hoá ẩm thực, tiêu nhục tích”. Không chỉ giúp tiêu hóa tốt các thực phẩm của nguồn gốc từ thịt động vật như thịt gà, heo, bò…; giải phóng tình trạng thực phẩm bị ứ đọng cơ quan tiêu hóa; sơn tra còn thúc đẩy máu huyết lưu thông tốt hơn và giải trừ các ứ trệ trong máu. Kết quả từ những nghiên cứu lâm sàng hiện đại còn cho thấy, trong mạch nha có chứa một số men tiêu hoá và sinh tố nhóm B, trong sơn tra có chứa lipase có tác dụng kích thích dịch vị tăng tiết, điều chỉnh sức co bóp của cơ trơn, góp phần thúc đẩy quá trình tiêu hoá thức ăn, ngoài ra sơn tra có tác dụng làm giãn nở mạch máu, hạ huyết áp, tăng cường cơ tim, chống rối loạn nhịp tim, điều chỉnh hàm lượng lipid và cholesterol trong máu. Sơn tra có vị chua đậm, ngọt, tính hơi ấm; nếu sử dụng riêng lẻ sẽ kém hấp dẫn và không phát huy hết công dụng. Do đó, sự kết hợp thêm táo đỏ và đẳng sâm, hai bị thuốc bổ khí có vị ngọt, vừa làm dịu độ chua của sơn tra, vừa tạo thêm độ hấp dẫn cho thức uống. Trà tiêu thực còn có thêm trần bì và bạch truật, hai vị thuốc chứa nhiều tinh dầu, hương thơm tạo cảm giác khoan khoái khi uống, đồng thời có công năng giúp cho khí lưu thông dễ dàng và chức năng tiêu hóa hoạt động tốt hơn.

Cách dùng: Táo đỏ cắt làm ba, đẳng sâm cắt bằng lóng ngón tay út, trần bì xắt sợi, bạch truật bẻ các miếng sao cho đều nhau. Làm nóng chảo rồi sao riêng từng vị với lửa nhỏ, liên tục đảo đều tay đến khi thuốc có mùi thơm, màu hơi sậm hơn so với lúc chưa sao là được. Hãm trà với nước sôi trong bình giữ nhiệt và uống trong ngày cho đến khi nước nhạt màu, không còn vị. Nước đầu tiên thường sẽ có vị đậm đặc, bạn nên rót riêng ra rồi hòa với những nước sau uống sẽ ngon hơn.

Phương 3: Mạch nha sao 10g, sơn tra sao 6g, đường đỏ vừa đủ.

Công dụng: tiêu tích hoá trệ, dùng rất tốt cho những người khoẻ mạnh nhưng do ăn uống vô độ, thức ăn đình trệ mà gây ra đầy chướng, ợ hơi nuốt chua, buồn nôn và nôn ra thức ăn có mùi chua hăng, rêu lưỡi dày bẩn, đại tiện không ổn định… Trong phương, mạch nha và sơn tra đều có công năng tiêu thực, mạch nha tiêu chất bột, sơn tra tiêu thịt và mỡ. 

Cách dùng: Các vị đem tán vụn rồi cho vào bình kín, hãm với nước sôi trong 20 phút, uống thay trà trong ngày, mỗi ngày dùng từ 1–2 lần.

Phương 4: Đại táo 10g, vỏ quýt hoặc vỏ cam 10g, gừng khô 15g.

Công dụng: Ôn bổ tỳ vị, hành khí tiêu thực, dùng thích hợp cho người bị rối loạn tiêu hoá do ăn nhiều đồ ăn sống lạnh và khó tiêu hoặc bị đầy bụng chướng hơi do cảm lạnh. Trong phương, ngoài gừng khô có tác dụng ôn ấm và trợ giúp tiêu hoá, vỏ quýt vốn chứa nhiều tinh dầu có công năng kích thích bài tiết dịch vị và dịch ruột, điều hoà sức co bóp cơ trơn ở thành ống tiêu hoá và bài trừ khí trệ trong lòng ruột. Phương trà này có thể dùng lâu dài cho những người bị viêm dạ dày, viêm ruột mạn tính thuộc thể hư hàn, đại tiện thường xuyên lỏng loãng.

Cách dùng: Các vị thuốc thái vụn, đem hãm với nước sôi trong bình kín, sau chừng 15 – 20 phút thì dùng được, uống thay trà trong ngày.

Phương 5: Chỉ thực sao 10g, bạch truật sao 20g, sinh địa 20g.

Công dụng: kiện tỳ tiêu tích, dưỡng âm thông tiện, dùng cho những người bị rối loạn tiêu hoá thuộc thể khí âm lưỡng hư biểu hiện bằng các triệu chứng bụng đầy, chậm tiêu, ăn không ngon miệng, mệt mỏi nhiều, miệng khô, đại tiện táo, tiểu tiện sẻn đỏ, chất lưỡi đỏ… Trong phương, sinh địa có công năng bồi bổ phần âm, làm cho đỡ táo kết; bạch truật vừa kiện tỳ trừ thấp lại vừa sinh tân dịch khiến cho quá trình tiêu hóa thức ăn được thuận lợi; chỉ thực có tác dụng tăng sức co bóp cơ trơn, kích thích bài tiết dịch tiêu hoá. Ba vị phối hợp chặt chẽ với nhau tạo nên công dụng tiêu thực thông tiện độc đáo của bài thuốc.

Cách dùng: Tất cả các vị đem thái vụn, hãm với nước sôi trong bình kín, sau chừng 15 phút thì dùng được, uống thay trà trong ngày.

Phương 6: Chỉ thực sao 30g, bạch truật sao 60g, thần khúc sao 50g.

Công dụng: Kiện tỳ tiêu thực, hành khí đạo trệ, dùng rất tốt cho những người vốn bị viêm dạ dày, viêm đại tràng mạn tính nay thức ăn đình trệ, chậm tiêu, chướng bụng đầy hơi, buồn nôn hoặc nôn, đại tiện lỏng loãng… Trong phương, bạch truật là chủ vị, có công năng kiện tỳ ích vị; chỉ thực và thần khúc tiêu trệ, kích thích tiêu hoá, làm hết đầy chướng. Cả ba vị phối hợp với nhau tạo nên công năng tiêu thực khá tốt. Tuy nhiên, những người bị viêm loét dạ dày tá tràng thể đa toan thì không nên dùng bài này.

Cách dùng: Tất cả tán vụn, mỗi lần dùng 20g cho vào túi vải, đem hãm với nước sôi trong bình kín, sau 15 phút thì dùng được, uống thay trà trong ngày, mỗi ngày dùng 1 – 2 lần.

Nhìn chung, các phương trà tiêu thực trên đây đều rất đơn giản, dễ kiếm, dễ chế và cũng dễ sử dụng. Các vị thuốc có thể tự kiếm hoặc mua dễ dàng tại các cơ sở đông dược hoặc phòng khám đông y. Tuy nhiên để phòng tránh bị các vấn đề về rối loạn tiêu hoá các bạn cần lưu ý thực hiện lối sống khoa học trong dịp Tết như sau: Ăn chín, uống sôi, rửa tay trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh. Tránh uống nhiều các chất kích thích như bia, rượu, thuốc lá, trà đặc, cà phê... Tránh ăn nhiều các thức ăn chứa nhiều dầu mỡ, nhiều đường, nhiều đạm. Chế độ ăn giàu chất xơ, rau xanh, ăn nhiều hoa quả, trái cây, uống đủ nước. Hạn chế các loại thực phẩm chế biến sẵn, thực phẩm chứa nhiều chất béo như phomai, mayonnaise, bánh quy... Không nên cho trẻ ăn nhiều bánh kẹo, đặc biệt bánh kẹo chảy nước, mốc ẩm cần phải vứt bỏ. 

Trên đây là những chia sẻ về các phương trà tiêu thực hữu ích trong Tết. Chúc các quý vị độc giả có một mùa Tết mạnh khỏe, an toàn và hạnh phúc.

BS. Đỗ Nguyệt Thanh (Thọ Xuân Đường)