Bệnh nhân tim mạch có đang bỏ qua những tác dụng này của socola?

Chúng ta hay được “hứa hẹn” khi được khuyên là giảm ăn socola là giảm khả năng phát triển các bệnh từ mụn trứng cá đến béo phì, sâu răng, xơ vữa động mạch, bệnh động mạch vành, tiểu đường, tăng huyết áp và tất cả các di chứng xấu xa và gây nguy hiểm của chúng. Thế nhưng, bằng chứng đã được tích lũy cho thấy rằng những khái quát hóa như vậy liên quan đến tội lỗi dinh dưỡng của socola là không đầy đủ và cũng không chính xác. Ngược lại, một trong những ưu điểm được xác định gần đây của socola là xếp hạng cao thứ 3 trong chế độ ăn uống của các chất chống oxy hóa - những chất hóa học được yêu thích nhờ các đặc tính chống gốc tự do giúp bảo vệ màng tế bào, bảo vệ DNA, ngăn chặn quá trình oxy hóa của LDL dẫn đến xơ vữa động mạch và ngăn ngừa sự hình thành mảng bám trong thành động mạch.

Socola có nguồn gốc từ hạt ca cao, một trong những nguồn flavanol tập trung nhất, một nhóm nhỏ của các hợp chất thực vật chống oxy hóa tự nhiên được gọi là flavonoid, được tìm thấy trong trà, rượu vang đỏ, cà chua và các thực phẩm khác được cho là làm giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch. Flavonoid là một nhóm nhỏ của các hợp chất được gọi là polyphenol. Hạt ca cao là một nguồn polyphenol mạnh. Các chất chống oxy hóa cụ thể trong socola (tức là flavanol ca cao) bao gồm catechin và epicatechin, là các phân tử flavanol đơn lẻ có cấu trúc tương tự như các chất chống oxy hóa có trong nho và trà. Theo Hướng dẫn của Viện Tim & Mạch máu của Phòng khám Cleveland, flavonoid được cho là:

Ngoài việc cung cấp chất chống oxy hóa, socola còn được phát hiện là cải thiện chức năng nội mô, thể hiện hoạt tính chống oxy hóa phong phú, đồng thời ức chế hoạt hóa (kết khối) và chức năng tiểu cầu, tất cả đều có vai trò bảo vệ tim mạch đối với chất dinh dưỡng này.

Hơn nữa, chất béo trong socola đến từ bơ ca cao và bao gồm một lượng axit oleic (một chất béo không bão hòa đơn, có lợi cho tim), axit stearic và palmitic (cả hai đều là chất béo bão hòa). Mặc dù chất béo bão hòa thường có liên quan đến nguy cơ mắc bệnh tim cao hơn, nhưng axit stearic đã được phát hiện là có tác dụng trung tính hơn đối với cholesterol, không làm tăng cũng không làm giảm mức LDL-cholesterol. Mặt khác, axit palmitic không ảnh hưởng đến mức cholesterol nhưng chỉ chiếm 1/3 lượng calo chất béo trong socola. Một nghiên cứu khác chỉ ra rằng phần lớn chất béo có trong socola tồn tại chủ yếu ở dạng chất béo trung tính stearic, làm tăng HDL-cholesterol. Nói tóm lại, socola không những không có hại cho chúng ta; một số dạng socola thực sự có thể tốt cho sức khỏe.

Socola là nguồn cung cấp chất chống oxy hóa hàng ngày cao thứ 3 cho người tiêu dùng Hoa Kỳ, sau cà phê và trà. Trong số khoảng 6000 chất chống oxy hóa được xác định cho đến nay, khoảng 4000 chất được phân loại là polyphenol. Trong cả mô hình động vật in vitro cũng như nghiên cứu in vivo, epicatechin, một loại polyphenol chính được tìm thấy trong socola, ức chế quá trình oxy hóa lipid huyết tương do khả năng liên kết với LDL. Trong một mô hình động vật bị xơ vữa động mạch, bột ca cao ức chế đáng kể chứng xơ vữa động mạch; giảm cholesterol, LDL và chất béo trung tính; tăng lipoprotein mật độ cao HDL; và bảo vệ LDL khỏi quá trình oxy hóa.

Một nghiên cứu trong 15 năm ở Hà Lan với sự tham gia của 470 người đàn ông Hà Lan từ 65 đến 84 tuổi, những người đàn ông tiêu thụ ca cao thường xuyên có huyết áp thấp hơn đáng kể so với những người không dùng. Trong quá trình nghiên cứu, 314 người đàn ông đã chết, 152 người do bệnh tim mạch. Những người đàn ông trong nhóm tiêu thụ ca cao cao nhất có nguy cơ tử vong vì bệnh tim mạch chỉ bằng một nửa so với những người khác. Nguy cơ của họ vẫn thấp hơn ngay cả khi xem xét các yếu tố khác, chẳng hạn như cân nặng, thói quen hút thuốc, mức độ hoạt động thể chất, lượng calo và mức tiêu thụ rượu.

Có bằng chứng cho thấy việc tiêu thụ  socola giàu flavanol làm tăng mức độ chống oxy hóa epicatechin và hoạt động chống oxy hóa và giảm quá trình oxy hóa chất béo (một bước cần thiết trong quá trình hình thành mảng bám) theo cách liên quan đến liều lượng. Các quá trình làm chậm sự hình thành mảng bám trong thành động mạch giúp máu lưu thông trơn tru và hiệu quả.

Các nhà nghiên cứu của Harvard phát hiện ra rằng những người trưởng thành khỏe mạnh tiêu thụ đồ uống ca cao giàu flavanol trong 5 ngày liên tiếp đã tăng lưu lượng máu ngoại vi tức thời và bền vững hơn đáng kể so với những người tiêu thụ đồ uống ca cao nghèo flavanol.

Khoa Dinh dưỡng tại Đại học California ở Davis đã phát hiện ra rằng những người đàn ông khỏe mạnh ăn ca cao giàu flavanol đã chứng minh sự gia tăng cấp tính của oxit nitric lưu thông, tăng cường sự giãn mạch qua trung gian dòng chảy trong các động mạch dẫn và tăng cường vi tuần hoàn. NO – nitric oxit là hợp chất rất tốt cho việc tái tạo mạch máu, giảm nguy cơ mắc các bệnh lý như xơ cứng bì, giảm đàn hồi mạch máu…

Các nhà nghiên cứu đã nghiên cứu tác động của việc sử dụng một mình đồ uống ca cao giàu flavanol và cùng với 81mg aspirin đối với chức năng tiểu cầu. Việc uống riêng loại đồ uống này đã dẫn đến những tác dụng khiêm tốn, giống như aspirin đối với chức năng tiểu cầu, trong khi tác dụng kết hợp của đồ uống và aspirin về bản chất là chất phụ gia, cho thấy khả năng ngăn ngừa cục máu đông được tăng cường nhờ flavanol ca cao.

Là cơ quan hoạt động trao đổi chất và cần nhiều oxy nhất của cơ thể, não đặc biệt dễ bị tổn thương bởi các gốc tự do, điều này có liên quan đến sự suy giảm nhận thức và mất trí nhớ khi con người già đi và mắc bệnh Alzheimer. Một nghiên cứu gần đây trên các đối tượng trẻ, khỏe mạnh sử dụng phương pháp chụp cộng hưởng từ chức năng cho thấy việc uống ca cao giàu flavanol có liên quan đến việc tăng lưu lượng máu đến chất xám não, cho thấy flavanol ca cao có thể đóng vai trò điều trị suy giảm chức năng não do thiếu máu, hoặc cản trở dòng chảy, bao gồm chứng mất trí nhớ và đột quỵ.

Cũng trong nghiên cứu ở Hà Lan nêu trên, những người đàn ông 65-84 tuổi không mắc các bệnh mãn tính lúc ban đầu và 5 năm sau đó, lượng ca cao tiêu thụ có liên quan nghịch với cả tử vong do tim mạch cũng như tử vong do tất cả các bệnh. Tuy nhiên, những người tiêu thụ lượng ca cao cao nhất có nguy cơ tử vong vì bệnh tim mạch thấp hơn một nửa so với những người tiêu thụ ít hoặc không ăn ca cao và những người ăn nhiều ca cao nhất ít có khả năng tử vong vì bất kỳ nguyên nhân nào. Mặc dù huyết áp thường liên quan đến nguy cơ tử vong do tim mạch, tuy nhiên, điều đó không xảy ra trong nghiên cứu này, khi huyết áp thấp hơn không giải thích cho việc giảm tỷ lệ tử vong do tim mạch liên quan đến việc uống ca cao.

Mặc dù một số lợi ích được đề xuất của việc tiêu thụ socola (ví dụ: giảm huyết áp) là tích cực và tuyến tính, nhưng không phải là vô hạn vì các sản phẩm ca cao chế biến như thanh kẹo, bánh quy và bánh ngọt thường chứa nhiều calo, có thể dễ dàng che lấp lợi ích chống oxy hóa. Ngoài ra, một số bước nhằm giảm vị cay, đắng của các sản phẩm ca cao đạt được mục tiêu này bằng cách giảm lượng flavonoid có trong sản phẩm. Socola càng được chế biến nhiều thì càng mất đi nhiều flavonoid (và tất cả các lợi ích sức khỏe liên quan của chúng).

Điều gì tạo nên khẩu phần socola đen tối ưu để thu được toàn bộ các lợi ích về tim mạch của nó vẫn chưa được biết đến. Cho đến khi số lượng đó được xác định, những lời khuyên thông thường liên quan đến điều độ sẽ được áp dụng, ví dụ: “thỉnh thoảng thưởng thức một miếng socola đen nhỏ” và “hãy thưởng thức socola với lượng vừa phải 2-3 lần mỗi tuần.” 

Ngày nay có nhiều loại sản phẩm chế biến từ ca cao, chủ yếu là socola: Socola đen, loại chứa hàm lượng ca cao cao nhất; socola sữa, với hàm lượng ca cao thấp hơn; và socola trắng. Trên cơ sở của sự khác biệt rộng rãi này, những lợi ích sức khỏe được gán cho socola hầu như chỉ liên quan đến loại socola đen có vị ngọt đắng và các sản phẩm có hàm lượng ca cao từ 60% trở lên.

Theo nguyên tắc chung, socola càng sẫm màu thì càng có nhiều lợi ích cho sức khỏe. Bởi vì polyphenol được tìm thấy trong hạt ca cao nhưng không có trong sữa, kem, đường hoặc các chất phụ gia khác được thêm vào các loại socola, nên socola càng sẫm màu càng tốt. Ngược lại, socola sữa có màu nhạt hơn nhưng có vị ngọt hơn thường được pha chế trong các sản phẩm pha loãng nồng độ ca cao với các thành phần khác vừa giảm thiểu hoạt động chống oxy hóa vừa bổ sung các dạng chất béo bão hòa và calo có hại. Ngoài ra, các nhà nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Thực phẩm và Dinh dưỡng Quốc gia ở Rome tin rằng sữa có thể cản trở sự hấp thụ chất chống oxy hóa từ socola. Socola trắng, không có chất chống oxy hóa, không mang lại lợi ích gì cho sức khỏe.

Điều trị các bệnh lý liên quan đến tim và mạch máu như tăng huyết áp, xơ vữa mạch vành, mỡ máu cao, thiểu năng tuần hoàn, xơ cứng bì…là một quá trình đòi hỏi chuyên môn sâu. Bởi lẽ những chế phẩm thuốc hạ áp, hạ mỡ máu mới đang làm tốt vai trò giảm các chỉ số, còn khi dừng thuốc sẽ thế nào lại là một câu hỏi chưa được trả lời. Xây dựng hệ sinh thái cho mỗi vấn đề bệnh tật đặc biệt các bệnh lý tim mạch lại đang cho thấy lợi ích lớn: chế độ ăn uống phù hợp (ăn đúng, đủ, không phải kiêng khem quá khắt khe…), tập luyện, yếu tố tinh thần...Ví dụ: Với một chế độ ăn kiêng khem gia vị cực kỷ luật, giảm muối, không  đường hoặc không mỡ…làm cho người bệnh quá áp lực trong việc cân đo đong đếm, ảnh hưởng đến tâm trạng, gây stress dẫn đến chán ăn, bỏ bữa lại không phải là lựa chọn tốt với những bệnh nhân tim mạch. Hay khi đang buồn chán, căng thẳng, một thanh socola với vị ngọt ngào của nó giúp tăng hormone hạnh phúc, kéo tinh thần lên thì lại không phải vấn đề quá đáng ngại với sức khỏe sau đó.

BS. Tú Uyên (Thọ Xuân Đường)