Sự kết nối giữa ruột và não

Các vi khuẩn trong ruột đóng một vai trò quan trọng trong chức năng cơ thể con người. Hệ vi sinh vật đường ruột chịu trách nhiệm cho các chức năng hàng ngày, bao gồm tiêu hóa và hấp thụ chất dinh dưỡng.

Ruột và não hoạt động theo cách thức hai chiều, có nghĩa là sức khỏe đường ruột có thể tác động đến căng thẳng, lo lắng, trầm cảm và nhận thức.

Các nghiên cứu khoa học cho thấy ruột là nơi có hệ thống thần kinh ruột (ENS). Tách biệt với hệ thống thần kinh trung ương, ENS được tạo thành từ hai lớp mỏng với hơn 100 triệu tế bào thần kinh bên trong, nhiều hơn cả tủy sống.

Những tế bào này lót đường tiêu hóa, kiểm soát lưu lượng máu và bài tiết để tiêu hóa thức ăn. Chúng cũng giúp chúng ta “cảm nhận” những gì đang xảy ra bên trong ruột, vì bộ não thứ hai này đứng sau cơ chế tiêu hóa thức ăn.

Mặc dù bộ não thứ hai không tham gia vào các quá trình suy nghĩ như tranh luận chính trị hoặc phản ánh thần học, nhưng các nghiên cứu cho thấy rằng nó tự kiểm soát hành vi. Các nhà nghiên cứu tin rằng điều này xảy ra để làm cho quá trình tiêu hóa hiệu quả hơn trong cơ thể. Thay vì phải “chỉ đạo” quá trình tiêu hóa qua tủy sống, vào não và ngược lại, các nhà khoa học đã phát triển một bộ não tại chỗ có thể xử lý mọi thứ gần nguồn hơn.

Vì bộ não thứ hai này quá phức tạp nên các nhà khoa học không tin rằng nó được thiết kế chỉ để hỗ trợ tiêu hóa. Vì vậy, mặc dù nó không có khả năng suy nghĩ, nhưng nó vẫn “nói chuyện” với não theo cách nào đó.

Hệ vi sinh vật đường ruột dường như đóng một vai trò trong bệnh trầm cảm. Hệ vi sinh vật đã được chứng minh là có lợi cho sức khỏe tâm thần bằng cách tăng cường hàm lượng vi sinh vật trong hệ thống tiêu hóa của chúng ta.

Các nhà nghiên cứu đã biết rằng hệ vi sinh đường ruột khỏe mạnh truyền tín hiệu não thông qua các con đường liên quan đến sự hình thành tế bào thần kinh não và kiểm soát hành vi. Họ cũng chứng minh rằng tình trạng viêm nhiễm ảnh hưởng đến não bộ và cách suy nghĩ của một người, điều này giải thích tại sao hơn 20% bệnh nhân mắc bệnh viêm ruột có biểu hiện trầm cảm.

Một nghiên cứu đã minh họa mối liên hệ giữa ruột và não thông qua nghiên cứu tác động của men vi sinh đối với bệnh nhân mắc hội chứng ruột kích thích và trầm cảm. Các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng số bệnh nhân cải thiện tình trạng trầm cảm khi họ dùng men vi sinh cao gấp đôi so với những bệnh nhân khác dùng giả dược.

Một lần nữa, cùng với sự cải thiện của đường ruột là sự cải thiện về sức khỏe tinh thần. Các bệnh nhân trong nghiên cứu này đã dùng men vi sinh Bifidobacterium longum NCC3001 hàng ngày. 

Các nghiên cứu cho thấy bệnh nhân mắc các bệnh viêm nhiễm dễ bị trầm cảm. Lý thuyết cho rằng sự rối loạn điều hòa các con đường liên quan đến trục ruột - não là nguyên nhân gây ra hiện tượng này. Nghiên cứu chỉ ra rằng tình trạng viêm nhiễm dẫn đến trầm cảm làm trầm trọng thêm các phản ứng của cytokine, vì vậy đây thực sự chỉ là một vòng luẩn quẩn.

Nghiên cứu cho thấy rằng căng thẳng có mối liên hệ mật thiết với ruột, qua đó chứng minh mối liên hệ giữa ruột và não. Các nhà khoa học cho biết rằng sức khỏe đường ruột ảnh hưởng đến sự lo lắng và phản ứng của cơ thể đối với căng thẳng như một phần của mối liên hệ giữa não và ruột.

Cơ thể chúng ta phản ứng với căng thẳng bằng một “hệ thống chiến đấu hoặc bỏ chạy”, liên quan đến mức độ cortisol và điều này được điều khiển bởi trục dưới đồi - tuyến yên - thượng thận. Khi điều gì đó đáng sợ hoặc đáng lo ngại xảy ra, chẳng hạn như ai đó bất ngờ nhảy đến trước mặt chúng ta, chúng ta sẽ có phản ứng vật lý: Lòng bàn tay của chúng ta có thể đổ mồ hôi và chúng ta có thể cảm thấy nhịp tim của mình đập nhanh hơn.

Thông thường, nếu chúng ta đang ở trong một tình huống căng thẳng thì cơ thể sẽ trở lại bình thường. Tuy nhiên, nếu chúng ta thường xuyên bị căng thẳng, cơ thể sẽ bị mắc kẹt trong giai đoạn chiến đấu hoặc bỏ chạy đó trong một khoảng thời gian dài.

Phần quan trọng là cơ thể không thể phân biệt giữa căng thẳng về thể chất và tinh thần. Do đó, cơ thể sẽ phản ứng giống như khi một con gấu xuất hiện trong nhà giống như khi chúng ta nhận ra mình ghét công việc của mình, nó cố gắng chống lại căng thẳng.

Tình trạng căng thẳng liên tục này gây ra viêm mãn tính. Cơ thể phản ứng với căng thẳng như một loại nhiễm trùng và cố gắng vượt qua nó.

Vì chứng viêm là gốc rễ của nhiều loại bệnh, nên việc tiếp xúc với căng thẳng kéo dài có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng cho sức khỏe, từ tăng huyết áp đến rối loạn tự miễn dịch. Các loại vi khuẩn được tìm thấy trong ruột (vi khuẩn có lợi) đóng một vai trò trong cách điều chỉnh các phản ứng miễn dịch của cơ thể.

Mặc dù vẫn còn nhiều điều cần khám phá về bí ẩn của đường tiêu hóa và tất cả những ảnh hưởng của chúng với cơ thể, nhưng chúng ta nên làm một số điều để cải thiện kết nối ruột - não của cơ thể.

Đường bổ sung có trong những thực phẩm chế biến sẵn như bánh mì trắng, snack, bánh ngọt, kẹo… thường được ngụy trang dưới dạng các loại chất làm ngọt nhân tạo khác nhau, là nguyên nhân gây ra nhiều tình trạng sức khỏe như béo phì, tiểu đường type 2, chứng đau nửa đầu…

Ăn thực phẩm giàu men vi sinh, như kefir, dưa cải, miso… cũng có thể khiến đường ruột và tâm trạng của chúng ta cải thiện tốt. Probiotics là những vi khuẩn tốt chủ yếu nằm trong ruột và chịu trách nhiệm hấp thụ chất dinh dưỡng cũng như hỗ trợ hệ thống miễn dịch của chúng ta.

Đối với nhiều người, hạn chế gluten cũng sẽ có tác động tích cực đến hệ vi sinh vật đường ruột của họ. Đặc biệt ở những người không dung nạp gluten (bệnh celiac). 

Chất béo lành mạnh rất cần thiết cho sự phát triển của não bộ. Ví dụ, dầu ô liu bao gồm một lượng lớn chất chống oxy hóa giúp bảo vệ các tế bào của chúng ta khỏi bị hư hại. Nó cũng giúp cải thiện trí nhớ và chức năng nhận thức, đồng thời hoạt động như một chất chống viêm.

Quả bơ cũng có nhiều lợi ích như bảo vệ trái tim, hỗ trợ tiêu hóa và bơ cũng là một lựa chọn tuyệt vời để cải thiện tâm trạng của chúng ta.

Nấm đông cô chứa nhiều vitamin B6. Vitamin B6 tác động đến việc sản xuất serotonin và chất dẫn truyền thần kinh, có liên quan đến tâm trạng tích cực và giảm căng thẳng một cách tự nhiên.

Nấm đông cô cũng được chứng minh là điều trị hiệu quả các rối loạn tâm trạng như trầm cảm trong nghiên cứu trên động vật.

Ăn một nắm nhỏ các loại hạt như hạnh nhân, hạt điều, hạt óc chó, hạt mác ca, hạt bí, hạt hướng dương, hạt vừng (mè)… mỗi ngày sẽ giúp ích cho não bộ. Nghiên cứu cho thấy các loại hạt này làm tăng mức serotonin, một chất hóa học tạo cảm giác dễ chịu nhưng lại thiếu hụt khi chúng ta bị trầm cảm.

Mặc dù các nhà khoa học chưa có tất cả các câu trả lời về mối liên hệ giữa tâm trạng và ruột, nhưng có một điều chắc chắn: Cơ thể và tâm trí của chúng ta được kết nối với nhau nhiều hơn chúng ta tưởng. Điều quan trọng là cải thiện sức khỏe đường ruột, giúp giảm viêm toàn thân và cải thiện sức khỏe tâm thần nhờ mối liên hệ giữa ruột và não.

BS. Nguyễn Thùy Ngân (Thọ Xuân Đường)